Dlaczego pytanie, czy kawa jest zdrowa, do tej pory nie zostało rozstrzygnięte?

Sprzeczne informacje dotyczące właściwości kawy pojawiają się od momentu, gdy pobudzający napój pojawił się w Europie, czyli od XVI wieku – jest to zatem kwestia budząca zainteresowanie od stuleci, a intensywny rozwój nauki zamiast rozwiązać problem, komplikuje odpowiedź na pytanie, czy kawa jest zdrowa.

Wątpliwości związane z działaniem kawy oraz jej wpływem na ludzki organizm wynikają między innymi z różniących się między sobą procesów obróbki, jakim poddawane są ziarna. W efekcie powstają kawy o różnej zawartości kofeiny i składników odżywczych, których nie da się ocenić jednakowo – w związku z tym w dzisiejszym wpisie sprawdzamy, czy picie kawy jest zdrowe.

Kawa zanim zaczęto zastanawiać się, czy jest zdrowa...

Pierwsze wiarygodne źródła na temat kawy pochodzą z Jemenu i dotyczą XV-wiecznej rzeczywistości – wówczas jednak nie zastanawiano się, czy kawa jest zdrowa, ponieważ samo pojęcie zdrowia było pojmowane inaczej niż współcześnie. Ziarna mogły budzić kontrowersje, ale należałoby je raczej postrzegać w kategorii mitów i przekonań niż obiektywnej wiedzy, ponieważ w XV wieku przeciętny człowiek nie posługiwał się terminami medycznymi. Co więcej, wieki temu kawa służyła nie tylko do picia, ale również jako element rytuałów religijnych, co pokazuje, że miała nieco inny status niż dzisiaj w krajach zachodnich. 

W Europie kawa początkowo uznawana była za szatański napój, ale podobny los spotkał pozostałe „nowe” produkty, przybywające przede wszystkim z obu Ameryk – ziemniaki niemal do końca XVIII wieku uważano za trujące, a pomidory uprawiano wyłącznie ze względów estetycznych, ponieważ obawiano się szkodliwego działania. Dzisiaj pytając, czy picie kawy jest zdrowe, oczekujemy odpowiedzi opartej na danych naukowych, nie zaś na lękach związanych z nieznajomością rośliny. 

Czy kawa jest zdrowa – kofeina i wartości odżywcze

Tym, co odpowiada za popularność kawy jest kofeina – organiczny związek chemiczny o działaniu stymulującym, który rośliny wykorzystują jako naturalny pestycyd. Kofeina pobudza ośrodkowy układ nerwowy, poprawiając koncentrację oraz samopoczucie, a także obniżając uczucie zmęczenia i senności. Efekt jest jednak krótkotrwały, co wyjaśnia, dlaczego tak chętnie sięgamy po kolejną filiżankę kawy. Kofeina zwęża również naczynia mózgowe, dzięki czemu wspiera łagodzenie objawów migreny – nie bez powodu stanowi jeden ze składników środków przeciwbólowych. Mimo tego regularnie pojawia się pytanie, czy kawa jest niezdrowa. Dlaczego? Od lat pojawiają się doniesienia o tym, że kofeina podnosi ciśnienie krwi, prowadząc do rozwoju nadciśnienia – do tej pory nie zostało to jednak jednoznacznie potwierdzone. Oficjalnie natomiast uznaje się, że umiarkowana dawka kofeiny, czyli 300 mg dziennie, nie stanowi zagrożenia dla zdrowia.

Kawa zawiera również polifenole (między innymi kwas kawowy, chlorogenowy czy ferulowy), czyli naturalne przeciwutleniacze chroniące organizm przed działaniem wolnych rodników, jednak im ciemniejszy stopień palenia ziaren, tym mniejsza zawartość antyoksydantów. Zatem czy kawa jest zdrowa czy nie? W gruncie rzeczy kawa to niewielka zawartość witamin czy minerałów – w małej czarnej znajdziesz ograniczone ilości witamin z grupy B, magnezu, potasu czy cynku. Jednocześnie kawa jest produktem praktycznie pozbawionym kalorii, przez co przynajmniej teoretycznie bez obaw mogą sięgać osoby będące na diecie.

Kawa standardowa a bezkofeinowa

Pytanie, czy kawa jest zdrowa dla organizmu powraca jak bumerang ze względu na zawartość kofeiny, która choć jest społecznie akceptowanym narkotykiem, budzi niepokój – można bowiem się od niej uzależnić tak samo jak od innych stymulantów. Potwierdza to Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, które objawy przedawkowania kofeiny i syndrom jej odstawienia wpisało do powszechnej klasyfikacji zaburzeń psychicznych. Jednocześnie istnieją badania wskazujące, że kofeina obniża ryzyko wystąpienia choroby Parkinsona i Alzheimera, cukrzycy typu 2 oraz niektórych nowotworów (źródło). Na rynku dostępna jest również kawa bezkofeinowa, niestety nie zawsze tak dobra jakościowo jak kawa z segmentu specialty. Spróbujmy, więc odpowiedzieć na pytanie, czy bezkofeinowa kawa jest zdrowa czy szkodliwa.

• Kawa bezkofeinowa zawiera kofeinę – co prawda jedynie niewielką ilość, ale osoby uczulone na kofeinę nie znajdą w niej rozwiązania problemu alergii. 
• Brak kofeiny w kawie sprawia, że polecana jest osobom z zaburzeniami snu, kobietom w ciąży, osobom zmagające się z nadciśnieniem oraz z nadwrażliwością żołądka. 
• Odpowiedź na pytanie, czy picie kawy bezkofeinowej jest zdrowe, będzie się różniła w zależności od poziomu tolerancji na kofeinę oraz sposobu produkcji. 

To właśnie produkcja kawy bezkofeinowej budzi największe wątpliwości – pierwsze próby dekofeinizacji miały miejsce ponad 100 lat temu i zakończyły się zastosowaniem benzenu, czyli silnego rozpuszczalnika i naturalnego składnika ropy naftowej. Uznany przez Amerykański Department of Health and Human Services (DHHS) za czynnik rakotwórczy, należy do substancji o wysokiej toksyczności dla ludzkiego organizmu. Obecnie stosowanie benzenu jest niedopuszczalne, ale wątpliwości związane z procesem dekofeinizacji pozostały. Kawa bezkofeinowa powstaje natomiast za pomocą czterech metod ekstrakcji kofeiny przeprowadzanych na zielonych ziarnach:

• zastosowanie rozpuszczalników organicznych,
• moczenie ziaren w wodzie tak długo, aż kofeina zostanie całkowicie wypłukana,
• nadkrytyczny dwutlenek węgla (znajdujący się między stanem ciekłym a gazowym),
• modyfikacja genetyczna. 

Ostateczna jakość kawy bezkofeinowej zależy od metody obróbki oraz wykorzystanych ziaren – te starsze i nieprzebrane wpływają niekorzystnie na smak naparu. Dużym problemem jest brak transparentności ze strony producentów, co sprawia, że często trudno samodzielnie stwierdzić, czy bezkofeinowa kawa jest zdrowa, czy nie. Czy to oznacza, że kawa zawierająca kofeinę jest lepszym rozwiązaniem? Obecnie na rynku dostępne są produkty wysokiej jakości, które przeszły proces dekofeinizacji, ale nie straciły przez to na jakości – nadal jednak należą do rzadkości.

Ziarnista, rozpuszczalna, zbożowa – czym różni się kawa od kawy?

Ulubionym sposobem parzenia kawy Polaków i Polek jest zalewajka, czyli mieszanka kawy mielonej zalana wrzątkiem bezpośrednio w kubku. Czy picie takiej kawy jest zdrowe? Niekoniecznie. Długi kontakt fusów z naparem sprawia, że pojawia się więcej związków rozpuszczalnych w tłuszczach, a wraz z nimi spożywane są drobiny ziaren kawy, co nie tylko podrażnia układ trawienny, ale również podnosi poziom cholesterolu we krwi. Jak wygląda sytuacja w przypadku pozostałych kaw spożywanych w Polsce? 

Kawa rozpuszczalna

Picie kawy rozpuszczalnej rozpowszechniło się wraz z początkiem XX wieku, kiedy to Brazylia nie była w stanie poradzić sobie z nadwyżką wyprodukowanej kawy. Instytut Kawy z Sao Paulo zwrócił się do szwajcarskiej firmy Nestle z prośbą o opracowanie sposobu na długotrwałe przechowywanie kawy. Sukces szwajcarskich chemików zbiegł się w czasie z wybuchem II wojny światowej – tak kawa rozpuszczalna Nescafé stała się obiektem pożądania mieszkańców Europy. Czy kawa rozpuszczalna jest niezdrowa? Jest to co prawda ekstrakt kawy ziarnistej, ale produkowany z ziaren wątpliwej jakości. Nie to jednak stanowi problem – kawa rozpuszczalna często dostępna jest w opakowaniach typu 3w1, gdzie znajdziesz nawet do 50% cukru oraz dwa razy większą zawartość akrylamidu niż w kawie ziarnistej. Nie można jednoznacznie stwierdzić, że kawa rozpuszczalna jest niezdrowa (źródło: Damian Parol), natomiast z pewnością należy unikać produktów zawierających cukier czy śmietankę. 

Kawa zbożowa

Co kawa ziarnista ma wspólnego z kawą zbożową? Przede wszystkim nazwę – napar nie powstaje bowiem z ziaren kawowca, natomiast z palonych ziaren popularnych zbóż (żyto, pszenica, jęczmień), a także z cykorii lub buraka cukrowego. Czy kawa zbożowa jest zdrowa? Produkt zawiera porządną dawkę błonnika w łatwo przyswajalnej postaci, który nie tylko ułatwia trawienie, ale również zapewnia uczucie sytości. Jest także źródłem licznych minerałów oraz witamin z grupy B, ale posiada stosunkowo wysoki indeks glikemiczny, dlatego nie sprawdzi się w przypadku osób zmagających się z cukrzycą oraz celiakią. Kawę zbożową bez obaw mogą pić kobiety w ciąży, karmiące mamy oraz dzieci, ponieważ nie zawiera kofeiny. 

Kawa kapsułkowa

Kawa w kapsułkach parzona jest ciśnieniowo, co teoretycznie zapewnia największą zawartość przeciwutleniaczy, jaka może znaleźć się w naparze. Teoretycznie, ponieważ kawa kapsułkowa jest mielona, co powoduje szybkie utlenianie zawartych w niej składników. Trudno jednak uznać, że jest to rozwiązanie niezdrowe, natomiast z pewnością ekspresy do kawy kapsułkowej są mało funkcjonalne – pasują wyłącznie do kapsułek jednego producenta, które bywają droższe niż produkt, jaki oferuje dobra palarnia kawy. Wątpliwości budzi również fakt, że często jest to produkt mocno przetworzony – wzbogaconym wzmacniaczami smaku i substancjami sztucznie wytwarzającymi cremę.

Kawa – zdrowa czy szkodliwa? 

Regularne spożywanie dobrej jakościowo kawy ziarnistej, szczególnie z segmentu specialty, nie tylko dostarcza energii, ale również zmniejsza ryzyko rozwoju niektórych chorób cywilizacyjnych. Aby skorzystać z właściwości zdrowotnych kawy, niezbędny jest odpowiedni sposób jej parzenia (ciśnieniowy, przelewowy), produkt pochodzący ze sprawdzonego źródła oraz brak dodatków takich jak cukier czy słodka śmietanka.

Obecnie trwająca trzecia fala kawowa sprzyja korzystaniu z właściwości kawy – choć naukowcy nadal dostarczają sprzecznych danych, nie istnieją dowody potwierdzające, że kawa jest niezdrowa lub zdrowa. Jedno jest natomiast pewne: im bardziej przetworzony produkt, tym mniej transparenty sposób jego wytwarzania i skład, a tym samym właściwości zdrowotne. Korzystając ze świeżo palonej kawy ziarnistej z kraftowej palarni, masz największą szansę na czysty i naturalny produkt.